یک مطلب جامع درباره همه معافیت‌های قانونی شرکت‌های فناوری اطلاعات در حوزه مالیات

به گزارش پیوست، مساله مالیات شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات در سال‌های اخیر با ابهام‌ها، اشتباه‌ها و حتی افسانه‌هایی روبه‌رو بوده است. تغییر نظام مالیاتی و اضافه شدن مساله ارزش افزوده از یک سو و تغییر ماهوی در شرکت‌های این حوزه و اضافه شدن استارت‌آپ‌ها، یا آن‌طور که در قوانین آمده شرکت‌های دانش‌بنیان، به حدی قواعد این عرصه را فربه کرده که دیگر کسی به سادگی نمی‌تواند از پس پیچیدگی‌های این عرصه برآید و از این روست که طبقه‌بندی و ساده‌سازی این قوانین برای فعالان این عرصه مفید و برای علاقه‌مندان به این حوزه احتمالاً پاسخ سوالات و ابهامات گوناگون خواهد بود.
۱- مالیات به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود: مالیات مستقیم و مالیات بر ارزش افزوده.
۲- در حوزه مالیات مستقیم، تکلیف کلی در مورد شرکت‌ها از جمله شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات را بند ۴ از ماده ۲ قانون مالیات‌های مستقیم روشن کرده است: «هر شخص حقوقی ایرانی نسبت به کلیه درآمدهایی که در ایران یا خارج از ایران تحصیل می‌نماید» مشمول پرداخت مالیات است.
۳- طبق ماده یک قانون مالیات بر ارزش افزوده هم «عرضه کالاها وارائه خدمات در ایران و همچنین واردات و صادرات آنها مشمول مقررات این قانون می‌باشد». شاید لازم باشد که بگوییم ارزش افزوده یعنی «تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه‌شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل‌شده در یک دوره معین» و مالیات بر ارزش افزوده در واقع یعنی درصدی از این تفاوت.
۴- حال مساله اصلی بحث معافیت از پرداخت مالیات است چراکه اصل بر این است که فعالان حوزه فناوری اطلاعات هم مثل همه فعالان این حوزه نسبت به پرداخت مالیات اقدام کنند.
۵- معافیت شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات در زمینه مالیات در ماده ۱۳۲ قانون آمده است (البته ماده ۱۳۲ قانون در واقع طبق ماده ۳۱ «قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور» اصلاح شده و به این ترتیب درآمده است). به هر حال، طبق این ماده: «واحدهای تولیدی فناوری اطلاعات با تایید وزارتخانه‌های ذی‌ربط و معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور در هر حال از امتیاز این ماده برخوردار می‌باشند.» امتیازی هم که در اینجا از آن صحبت می‌شود «نرخ صفر مالیات» است.
۶- جزئیات این معافیت اما در قانون دیگری به نام «قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» مصوب سال ۱۳۸۹ آمده است. طبق ماده ۳ این قانون: «حمایت‌ها و تسهیلات قابل اعطا به شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان موضوع این قانون عبارت‌اند از: الف- معافیت از پرداخت مالیات، عوارض، حقوق گمرکی، سود بازرگانی و عوارض صادراتی به مدت پانزده سال…»
۷- باز هم این مقرره در ماده ۲۰ آیین‌نامه اجرایی این قانون که مصوب سال ۱۳۹۱ است جزئی‌تر شده. طبق این ماده: «درآمدهای مشمول مالیات شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان ناشی از قراردادها و فعالیت‌های تحقیق و توسعه، تجاری‌سازی و تولید محصولات و خدمات دانش‌بنیان به مدت پانزده سال از مالیات موضوع ماده (۱۰۵) قانون مالیات‌های مستقیم معاف هستند.» برای مشخص شدن نحوه معافیت هم در سال ۱۳۹۲ دستورالعملی تدوین و ابلاغ شده است.
۸- ماده ۳ این دستورالعمل حائز اهمیت است چراکه معافیت مالیاتی را منوط به این می‌کند که حوزه‌های فعالیت دانش‌بنیان و معیارهای مصادیق شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان توسط کارگروهی شامل نماینده رئیس شورای عتف یا علوم، تحقیقات و فناوری، نماینده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، نماینده معاونت علمی و فناوری رئیس جمهوری، نماینده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نماینده وزارت صنعت، معدن و تجارت، نماینده وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح و مدیرعامل صندوق نوآوری و شکوفایی تعیین شود و در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار گیرد و از آن سو، فهرست شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان با ذکر مصادیق فعالیت‌ها، از طریق دبیرخانه شورای عتف یا علوم، تحقیقات و فناوری به این سازمان (امور مالیاتی) ارائه شود. این کار تا به حال همه‌ساله انجام گرفته و فهرست برای معافیت سال ۱۳۹۶ هم دوم دی‌ماه امسال به سازمان امور مالیاتی ارائه شده است. البته معافیت مستلزم رعایت برخی قواعد شکلی است که می‌توان با مراجعه به سایت کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و نظارت بر اجرا که زیر نظر معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهوری اداره می‌شود از آن باخبر شد و بحث در اینجا از حوصله خارج است. با این حال ضروری است که دو شرط مهم از این مجموعه قواعد کلی در اینجا بیان شود.
۹- شرط نخست این است که تمامی شرکت‌های متقاضی استفاده از معافیت مالیاتی لازم است تعهدنامه اخذ معافیت مالیاتی را در پایان هر سال از طریق کارتابل خود به دبیرخانه کارگروه ارسال کنند. با این تعهدنامه آنها متعهد می‌شوند که مبلغ معافیت را در زمینه‌های مشخصی که در راستای فعالیت‌های دانش‌بنیان است هزینه کنند.
۱۰- در عین حال، با توجه به بند ۸ تعهدنامه سال مالی ۹۴، در صورتی که درآمد کل شرکت در همه زمینه‌ها (اعم از دانش‌بنیان و غیردانش‌بنیان) در سال مالی گذشته بیش از ۱۰ میلیارد ریال است، شرکت موظف است ضمن انعقاد قرارداد اجرای‌ روش‌های‌ توافقی‌ رسیدگی‌ به‌ اطلاعات‌ مالی با یکی از موسسات حسابرسی عضو جامعه حسابداران رسمی ایران (عضو حقوقی جامعه)، گزارش مربوط به این قرارداد را به همراه اظهارنامه مالیاتی منطبق بر صورت‌های مالی در تاریخ مشخص به دبیرخانه کارگروه ارسال کند. لازم به ذکر است که قرارداد مربوط باید منطبق بر قرارداد نمونه اجرای‌ روش‌های‌ توافقی‌ رسیدگی‌ به‌ اطلاعات‌ مالی آورده‌شده در وب‌سایت شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان باشد.
۱۱- اما باید دانست که طبق ماده ۹ «قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات» هم معافیت دیگری برای فعالان این حوزه در نظر گرفته شده است. طبق این ماده: «به منظور ایجاد و توسعه شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تقویت همکاری‌های بین‌المللی اجازه داده می‌شود واحدهای پژوهشی و فناوری و مهندسی مستقر در پارک‌های علم و فناوری در جهت انجام ماموریت‌های محوله از مزایای قانونی مناطق آزاد در خصوص روابط کار، معافیت‌های مالیاتی و عوارض سرمایه‌گذاری خارجی و مبادلات مالی بین‌المللی برخوردار گردند.»
۱۲- طبق ماده ۱۳ قانون چگونگی اداره مناطق آزاد و تجاری: «اشخاص حقیقی و حقوقی که در منطقه به انواع فعالیت‌های اقتصادی اشتغال دارند، نسبت به هر نوع فعالیت اقتصادی در منطقه آزاد از تاریخ بهره‌برداری مندرج در مجوز به مدت پانزده سال از پرداخت مالیات بر درآمد و دارایی موضوع قانون مالیات‌های مستقیم معاف خواهند بود و پس از انقضا پانزده سال تابع مقررات مالیاتی خواهند بود که با پیشنهاد هیات وزیران به تصویب مجلس شورای اسلامی خواهد رسید.» به این ترتیب بحث ما بر سر ماجرای مالیات مستقیم به پایان رسید.
۱۳- اما در زمینه مالیات بر ارزش افزوده چه معافیتی برای شرکت‌های فعال در این عرصه وجود دارد؟ در واقع هیچ معافیتی! معافیت در مالیات بر ارزش افزوده در ماده ۱۲ این قانون بر حسب نوع فعالیت مشخص شده است و اگر شرکتی با هر زمینه‌ای یعنی فناوری اطلاعات یا غیر آن در حوزه‌های مشخص‌شده در این عرصه فعالیت کند، از مالیات بر ارزش افزوده معاف خواهد بود و هیچ خصوصیتی در این نیست که شرکت مثلاً دانش‌بنیان هست یا نه.
۱۴- اما در اینجا نکته‌ای جالب وجود دارد که باید به طور مصداقی مورد توجه قرار گیرد. در حال حاضر مصداق اجلی استارت‌آپ و شرکت فناوری اطلاعات در ذهن مردم شرکت حمل‌ونقل مسافر «اسنپ» و فروشگاه اینترنتی «دیجی‌کالا» است. در این شرکت‌ها نکته‌ای درباره مالیات بر ارزش افزوده و مالیات مستقیم وجود دارد که بهتر است مورد توجه قرار گیرد.
۱۵- در مورد اسنپ خوب است بدانید که این شرکت از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف است. چرا؟ چون طبق بند ۱۲ از ماده ۱۲ قانون مالیات بر ارزش افزوده، «خدمات حمل‌ونقل عمومی مسافری برون‌شهری و درون‌شهری، جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی» از پرداخت این نوع مالیات معاف هستند.
۱۶- در مورد دیجی‌کالا و سایر واسطه‎‌گرهای اینترنتی این سوال وجود دارد که مالیات به کدام درآمد تعلق می‌گیرد. یعنی چه؟ با ذکر مثالی با هم جلو می‌رویم. دیجی‌کالا پیش از این برای خود انبار داشت و در واقع کالاهایی را می‌فروخت که متعلق به خودش بود. در این شرایط درآمد دیجی‌کالا از فروش کالا به طور کلی مورد محاسبه مالیاتی قرار می‌گرفت و مثلاً وقتی یک موبایل پنج میلیون تومانی می‌فروخت مالیات از پنج میلیون تومان درآمد محاسبه می‌شد ولی در حال حاضر این فروشگاه برای اغلب کالاها صرفاً یک «مارکت پلیس» و به عبارت ساده یک «واسطه» است. در این شرایط دیگر مالیات نباید از مجموع درآمد صورت گیرد، زیرا در همان مثال موبایل پنج میلیون تومانی مثلاً چهار و نیم میلیون تومان از کل پولی که به حساب این شرکت ریخته می‌شود در واقع پولی است که عیناً باید به تامین‌کننده کالا داده شود و درآمد شرکت در واقع ۵۰۰ هزار تومانی است که دیجی‌کالا بابت مارکت خود کسب می‌کند. از این رو درآمد صرفاً از این میزان محاسبه می‌شود و البته تامین‌کننده کالا باید از درآمد خود نیز مبلغی را به اداره مالیات بپردازد.
همین نکته را می‌توان درباره شرکت‌های دیگری هم که برای مثال در زمینه تامین غذا فعالیت می‌کنند عنوان کرد؛ مثلاً درآمد اسنپ‌فود در واقع کل مبلغ غذا نیست بلکه بخشی از آن است و بر این اساس باید مالیات خود را پرداخت کند. البته که مالیات بر ارزش افزوده این شرکت‌ها در واقع بر مبنای این درآمد که در واقع ارزش افزوده ایجاد شده است پرداخت خواهد شد.
۱۷- در پایان باید گفت که ظاهراً قرار است دولت لایحه جامعی در این خصوص تقدیم مجلس کند اما باید در نظر داشت که رویکرد کلی کشور در افزایش درآمدهای مالیاتی است و از این رو نباید پنداشت که لزوماً سویه کلی در حمایت از فناوری اطلاعات یا شرکت‌های دانش‌بنیان باعث خواهد شد دولت از درآمد این حوزه چشم‌پوشی کند و در نهایت رویکرد صحیح و منطقی حفظ تعادلی بین حمایت و البته کسب درآمدهای مالیاتی خواهد بود.